KONUM

Malatya ilinin Arapgir ilçesi sınırları içinde bulunan Onar Köyü, Doğu Anadolu bölgesinin en önemli tarihi yerleşimlerinden biri olsa da güzergâh veya rota olarak biraz sapa kaldığı için pek gidilmeyen köylerden biridir. Buna rağmen son yıllarda Arapgir ilçesi içerisinde Fotokamp (Uluslararası Malatya Fotokamp) aktivitesi nedeniyle de daha geniş bir alana ismini duyuran Onar Köyü tarihi alanlarını ve kaya mezarlarını dileriz vandalizme kurban etmez. Özellikle Anadolu’nun bilinen en eski Cemevi’ne ve Roma Dönemi kaya mezarlarına sahip olan Arapgir Onar Köyü, kahverengi ve sarı renk tonlarına sahip toprakların, ovaların tam ortasında adeta bir vaha gibi yeşillikler içerisinde ziyaretçilerini beklemektedir.

Eğer Doğu Anadolu bölgesi tarihi yerler, şehirler ve antik kentler ile ilgili bir rota belirleyecek olursanız kesinlikle Onar Köyü’nü de güzergâhınıza dâhil etmelisiniz. Köyün hemen yanındaki yamaçta bulunan Roma Dönemi’ne ait kaya mezarları hakkında bir iki araştırma yapılmış olsa da detaylı bir çalışma henüz yapılmamış ve korunmaya alınmamıştır. Köyde yaşayanlar kendi imkânları ile bu tarihi kaya mezarlarına sahip çıkmaktadır.

Onar Köyü özellikle Anadolu’nun en eski Cemevi’ne de ev sahipliği yapmaktadır. Günümüzde köyde iki Cemevi bulunmakta ve bunlardan birisi modern bir bina iken, diğeri ise oldukça eski olan ve uzun bir koridor ile girilen tarihi Büyükocak Cemevi’dir. Her iki Cemevi de ibadete açıktır ve içlerinde aynı zamanda tarihi eşyalar ve giysiler bulunmaktadır. Ayrıca modern Cemevi binasında ise civarda bulunan Göktürkçe yazılı mezar taşları ve çeşitli antik eşyalar sergilenmektedir.

Anadolu’nun İlk Cemevi

Bir Alevi köyü olan Onar Köyü girişindeki modern Cemevi binasından farklı olarak köy içinde evlerin arasında Anadolu’nun bilinen ilk Cemevi olan Büyükocak Cemevi bulunmaktadır. Anadolu’nun en eski Cemevi olan Büyükocak Cemevi, dışarıdan görünmeyecek bir şekilde yapılmış olup, koridor biçimindeki girişi hariç bu özelliğini neredeyse hala korumaktadır. Her yıl 5000 kişinin ziyaret ettiği 1244 yılında yapılmış olan Cemevi tarihçesi hakkındaki bilgileri anlamak için Onar Köyü tarihine göz atmak gerekmektedir.

Arapgir Onar Köyü Tarihçesi Ve Büyükocak Cemevi Tarihi

Araştırmacı İsmail Kaygusuz’un çalışmalarına göre Onar Köyü tarihini üçe ayırmak gerekmektedir; bunlar Neolitik ve Kalkolitik yerleşmeleri barındıran Prehistorik (tarih öncesi) dönem olan Neolitik ve Kalkolitik çağlar (M.Ö.8000 ile 3000), Helenistik, Roma ve Bizans dönemi ve son olarak Selçuklu dönemidir. Günümüzde Prehistorik döneme ait çeşitli eşyalar ile Helenistik, Roma, Bizans dönemine ait olan mezar taşları ve diğer eşyalar köydeki modern Cemevi içinde sergilenmekte ve korunmaktadır. 

Onar Köyü’nün temelleri Şeyh Hasan Onar’a kadar gitmektedir. Şeyh Hasan Onar aynı zamanda Onar Dede veya Sultan Onar isimleriyle de tarihte bilinmektedir. Bağdat Abbasi Halifesi tarafından Selçuklu Sultanı’na gönderilen elçi heyetini oluşturan döneminin âlimleri arasındadır. Onar Dede, aynı zamanda yapılan çalışmalara göre Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın başkomutanı İsfahan emiri Onar Bey (Onar Beg)’in damadı Sultan Alparslan’ın torunlarındandır.

Onar Dede, Anadolu’ya ilk 1205 yılında Bağdat Halifesi’nin Konya Selçuklu Sultanı I. Gıyaseddin Keyhüsrev’e gönderdiği heyetle gelmiştir. Bu heyet içinde Ahi Evren, Evhadüddin Kirmani gibi İslam bilginleri bulunmaktadır. Onar Dede denilen Şeyh Hasan Onar’ın Irak bölgesinden Anadolu’ya ikinci gelişi ise oymağı ile birlikte birkaç yıl sonra yerleşmek amacını gütmektedir ve amacı Anadolu’yu yurt edinmektir.

Onar Dede’nin, Oğuz Türkleri’nin 24 boyundan biri olan Bayat Boyu’na mensup olduğu düşünülmektedir. Çünkü Onar Dede mezarlığında Bayat Boyu damgasının bir çeşidi bulunmuş olup, damgada Göktürkçe üç harften oluşan ‘Neng ölesi’ yani ‘her şey fanidir’ yazdığı Ön-Türkçe uzmanları tarafından belirlenmiştir. Bugün bu mezar taşı ve buna benzer diğer mezar taşları diğer Cemevi içinde bulunmaktadır.

Hünkâr Hacı Bektaş Veli’den yaklaşık olarak 30 yıl kadar önce Anadolu’ya gelmiş olan Hasan Dede, 1220’li yılların başında günümüzdeki Onar köyünün bulunduğu yere gelmiş ve zaviyesini kurmuştur. 1224 yılında, Anadolu Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat zamanında, Selçuklu Malatya Emiri’nden vakıfname alınarak yerleşim alanının sınırları belirlenmiş ve günümüzde Büyükocak Cemevi ismini alan zaviye resmiyet kazanmıştır. Bilindiği gibi Ocak kelimesi anlam olarak Alevi inancında da ayrı bir öneme sahiptir. Ayrıca yapılan son araştırmalara göre Onar Dede, Hz. Ali’nin soyundan gelmektedir. Bugün, 1224 yılında yapılan bu Cemevi içinde tarihi nitelikte az sayıda tarihi eser; 200 yıllık Kuran ve Osmanlı dönemi Türkmen elbiseleri ile 800 yıllık derviş çantası gibi eşyalar bulunmaktadır. 

Malatya Arapgir Onar Köyü Antik Roma Kaya Mezarları

Malatya şehrinin Anadolu tarihinde önemli bir yerde olduğu bilinmektedir. Özellikle Arslantepe höyüğü ve çevredeki diğer höyükler hem bölgenin tarihine ışık tutmakta hem de buradan çıkartılan eserler ve buluntular Malatya Müzesi içerisinde tarih meraklıları için sergilenmektedir. Malatya sınırları içindeki höyükler Neolitik Çağ’a kadar tarihlenmektedir. Arapgir ilçesindeki Onar köyü ve çevresinde yapılan yüzey çalışmalarında da Neolitik Çağ’a ait bazı buluntular gün yüzüne çıkartılmıştır.

Bununla birlikte Onar Köyü içerisinde ve köyün bulunduğu alanın altındaki vadi yamacında açık veya kapalı biçimde yirmi kadar Roma Dönemi Kaya Mezarı bulunmaktadır. Kısaca M.Ö 69 yılında Malatya, Roma imparatorluğu komutanı Lucullus tarafından Roma topraklarına katılmış ve Nemrut Dağı’nda şaheser nitelikteki heykelleri yapan Kommagene İmparatorluğu’nun Roma hâkimiyetini tanımasıyla, Roma’nın ileri karakolu haline gelmiştir. M.Ö. 395 yılında Malatya, Doğu Roma İmparatorluğu sınırları içinde kalmıştır. Onar Köyü içinde kalan tarihi kaya mezarları da Roma ve Bizans dönemlerine ait olan nekropolde bulunan kaya mezarlarıdır. Bölge M.S. 600 yıllarının sonunda Arapların eline geçmiştir.

Arapgir Onar Köyü Kaya Mezarları İncelemesi

Roma Dönemi kaya mezarlarının altı tanesinin girişi toprakla dolu olduğu için henüz girilememiştir. Ancak geri kalan 14 tanesinin girişi açık olmakla birlikte içleri gezilmektedir. Özellikle son yıllarda bu kaya mezarları daha fazla bilindiği için vandalizm de doğru orantılı olarak artmıştır. Örneğin kaya mezarlarının içine ne yazık ki birçok yazı yazılmış veya kabartmalar karalanmıştır. Bazı kaya mezarları içindeki kabartmalar ve kırmızı renkte çeşitli figürler gayet iyi korunmuş olarak günümüze kadar gelebilmiş 

Kaynaklar:

Doğu Anadolu bölgesi tarihi kentler, antik şehirler

https://www.yollardan.com/malatya-arapgir-onar-koyu/
Doğu Anadolu bölgesi antik kent, tarihi şehir fotoğrafları
Türkiye müzeler, antik şehir ve tarihi kentler
Şeyh Hasan Onar Hayatı
Gözde Ülger – Cemevi Yapıları Tezi 
Arapgir Onar Köyü Kaya Mezarları Recep Özman
Tütekli Örtü Geleneği: Anadolu Cami ve Tarikat Yapılarında Tüteklikli Örtü – Dr. Günkut Akın